Οι ενημερωτικές πληροφορίες που παρατίθενται είναι αντίστοιχες με εκείνες που η Αμερικάνικη Εταιρεία Χειρουργών Παχέος Εντέρου και Πρωκτού (American Society of Colon and Rectal Surgeons, ASCRS) έχει επιλέξει να βρίσκονται στη διάθεση των ασθενών. Σκοπό έχουν να ενημερώσουν το ευρύ κοινό για τις πιο κοινές παθολογίες (καλοήθεις και κακοήθεις) που αφορούν στο παχύ έντερο, το ορθό και τον πρωκτό. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο εκάστοτε ασθενής που θα ανατρέξει σε αυτές και, ενδεχομένως, θα αναγνωρίσει κάποια από τα δικά του συμπτώματα, αυτομάτως είναι και σε θέση με μόνη την ανάγνωσή τους να προβεί σε αυτοδιάγνωση, ή ίσως, και αυτοθεραπεία. Σε καμία περίπτωση δεν ακυρώνεται η επιτακτική ανάγκη και υποχρέωση του ασθενούς να προστρέξει σε έναν εξειδικευμένο χειρουργό, αμέσως μόλις παρατηρήσει το παραμικρό σύμπτωμα.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΛΚΩΔΗΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑ;
Η ελκώδης κολίτιδα είναι μία φλεγμονώδης νόσος που προσβάλει ολόκληρο το παχύ έντερο (το κόλον και το ορθό) παρουσιάζοντας ακανόνιστες περιόδους έξαρσης και ύφεσης.
Μαζί με τη νόσο Crohn, με την οποία παρουσιάζει ομοιότητες στην κλινική της εμφάνιση, συγκαταλέγεται στις παθήσεις, που είναι γνωστές ως ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις του εντέρου. Η φλεγμονή περιορίζεται στο εσωτερικό στρώμα του εντερικού τοιχώματος (βλεννογόνος) και η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής είναι συνήθως η πρώτη επιλογή για την αντιμετώπισή της.
ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΛΚΩΔΟΥΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑΣ;
Τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα της ελκώδους κολίτιδας περιλαμβάνουν κοιλιακές κράμπες, πόνο, διάρροια, αιμορραγία κατά την κένωση, πυρετό, κόπωση και απώλεια βάρους.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΟΜΑΔΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΛΚΩΔΟΥΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑΣ;
Η ελκώδης κολίτιδα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, αλλά οι περισσότεροι ασθενείς παρουσιάζουν για πρώτη φορά συμπτώματα κατά τη διάρκεια της 2ης δεκαετίας της ζωής τους, ενώ σε ένα μικρότερο ποσοστό ασθενών αυτά μπορεί να εμφανιστούν αργότερα στη ζωή τους (περίπου μεταξύ 60 και 70 ετών). Δεν είναι μεταδοτική, άνδρες και γυναίκες προσβάλλονται εξίσου, αλλά ένα οικογενειακό ιστορικό ελκώδους κολίτιδας αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο ανάπτυξης της νόσου.
ΤΙ ΠΡΟΚΑΛΕΙ ΤΗΝ ΕΛΚΩΔΗ ΚΟΛΙΤΙΔΑ;
Η ακριβής αιτία της ελκώδους κολίτιδας είναι άγνωστη. Η τρέχουσα έρευνα εστιάζεται σε ανωμαλίες του ανοσοποιητικού συστήματος σώματος και σε βακτηριακές λοιμώξεις. Όπως και η νόσος Crohn έχει γενετική βάση.
ΠΩΣ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ;
Καταρχήν απαιτείται η λήψη ενός λεπτομερέστατου ιατρικού ιστορικού και η προσεκτική κλινική εξέταση του ασθενούς. Σειρά έχουν οι εργαστηριακές αναλύσεις, η πλήρης κολονοσκόπηση του παχέος εντέρου, όπου ελέγχεται και ο τελικός ειλεός (δηλαδή το τελευταίο τμήμα του λεπτού εντέρου) και η αξονική τομογραφία άνω και κάτω κοιλίας. Οι εξετάσεις αυτές είναι σημαντικές για τον καθορισμό της έκτασης και της σοβαρότητας της νόσου και του θεραπευτικού πλάνου.
Παρά ταύτα μερικές φορές είναι αρκετά δύσκολη η διάκριση μεταξύ ελκώδους κολίτιδας και νόσου του Crohn και για το λόγο αυτό ο θεράπων γαστρεντερολόγος πρέπει να έχει μεγάλη εμπειρία και ο θεράπων χειρουργός να είναι εξειδικευμένος στο παχύ έντερο και τον πρωκτό. Βέβαια, εμπειρία απαιτείται και από τον παθολογοανατόμο που θα ελέγξει τα ιστοτεμάχια που ελήφθησαν κατά την κολονοσκόπηση για τις βιοψίες, που απαιτούνται για να τεθεί η οριστική διάγνωση της νόσου.
ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΚΩΔΗ ΚΟΛΙΤΙΔΑ;
Η φαρμακευτική αγωγή είναι πάντα η πρώτη επιλογή, εκτός αν απαιτείται επείγουσα χειρουργική επέμβαση. Υπάρχουν αρκετά σχήματα θεραπείας τόσο για το αρχικό στάδιο όσο και για εκείνο της συντήρησης και σε κάθε περίπτωση η βελτίωση της ποιότητας ζωής του ασθενούς είναι ο πρωταρχικός στόχος.
Η πιο κοινή φαρμακευτική αγωγή για την ελκώδη κολίτιδα είναι τα κορτικοστεροειδή, όπως η πρεδνιζόνη και η μεθυλ-πρεδνιζολόνη, σε συνδυασμό με διάφορους αντιφλεγμονώδεις παράγοντες και μπορούν να ληφθούν είτε από το στόμα είτε ως πρωκτικό υπόθετο, ανάλογα με την έκταση της νόσου. Τα τελευταία χρόνια, ειδικά στις βαριές εκτεταμένες προσβολές της νόσου, χρησιμοποιούνται και οι βιολογικοί παράγοντες (βλέπε: Νόσος Crohn).
Η ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΚΩΔΟΥΣ ΚΟΛΙΤΙΔΑΣ
Η χειρουργική επέμβαση για την ελκώδη κολίτιδα μπορεί να γίνει είτε σε επείγουσα βάση είτε προγραμματισμένα. Η πρώτη περίπτωση αφορά σε ασθενείς των οποίων η κατάσταση επιδεινώνεται αιφνιδιαστικά ούτως ώστε μέσα σε λίγες ώρες από την επίσκεψή τους στο νοσοκομείο να έχουν την απόλυτη ένδειξη για να υποβληθούν άμεσα σε χειρουργείο. Συνήθως, οι ασθενείς αυτοί παρουσιάζονται με διάτρηση του εντέρου (δηλαδή μία τρύπα στο έντερο με αποτέλεσμα ποσότητα κοπράνων να καταλήγει στην κοιλιακή χώρα) ή με σοβαρή αιμορραγία ή με σοβαρή φλεγμονή (τοξική, κεραυνοβόλος κολίτιδα) ή με μεγάλη διάταση του παχέος εντέρου και σήψη (τοξικό μεγάκολο). Στην ουσία πρόκειται για απειλητικές της ζωής του ασθενούς καταστάσεις που δικαιολογούν απόλυτα τον επείγοντα χαρακτήρα ενός χειρουργείου.
Η δεύτερη περίπτωση, δηλαδή εκείνη της εκλεκτικής χειρουργικής αντιμετώπισης, καλείται να καλύψει την αδυναμία της συντηρητικής αντιμετώπισης και την αποτυχία της φαρμακευτικής αγωγής ως προς τη βελτίωση της κλινικής εικόνας του ασθενούς. Με άλλα λόγια όταν τα φάρμακα δεν επαρκούν, σειρά έχει το χειρουργείο. Εκλεκτικά επίσης οι ασθενείς παραπέμπονται για χειρουργείο εφόσον στην κολονοσκόπηση βρεθούν προκακοήθεις αλλοιώσεις, που ονομάζονται δυσπλασίες ή και καρκίνος στο παχύ έντερο. Πρέπει να τονιστεί ότι σε ένα μικρό, αλλά σημαντικό ποσοστό η ελκώδης κολίτιδα προδιαθέτει στην ανάπτυξη καρκίνου στο παχύ έντερο. Αυτός εξάλλου είναι ο λόγος για τον οποίο οι ασθενείς με ελκώδη κολίτιδα, ακόμα και να αισθάνονται καλά, θα πρέπει να υποβάλλονται σε τακτικό ενδοσκοπικό έλεγχο με κολονοσκόπηση επιτήρησης, προκειμένου να προλάβουν αυτό το δυσάρεστο ενδεχόμενο της ανάπτυξης καρκίνου του παχέος εντέρου πάνω στον παθολογικό από την κολίτιδα βλεννογόνο του οργάνου.
Επειδή η ελκώδης κολίτιδα επηρεάζει μόνο το κόλον και το ορθό, η χειρουργική τους αφαίρεση είτε με τη συνακόλουθη δημιουργία ειλεοστομίας ή με τη δημιουργία μιας ειδικής αναστόμωσης του τελικού ειλεού με τον πρωκτικό αυλό για τη διατήρηση των σφιγκτήρων συνιστά τη λύση για τη θεραπεία της νόσου. Έτσι η χειρουργική μπορεί να προσφέρει οριστική θεραπεία στην ελκώδη κολίτιδα, κάτι, όμως που δεν είναι εφικτό στη νόσο Crohn.
Σε περίπτωση χειρουργικού επείγοντος σε ασθενή με ελκώδη κολίτιδα, το παχύ έντερο (κόλον) απομακρύνεται, αφήνοντας προσωρινά το ορθό και τον πρωκτό, ενώ το τελευταίο τμήμα του λεπτού εντέρου (τελικός ειλεός) φέρεται έξω από το δέρμα διαμέσου του κοιλιακού τοιχώματος για να δημιουργηθεί μία ειλεοστομία, μέσω της οποίας αποβάλλονται τα κόπρανα. Ανάλογα με τις ειδικές περιστάσεις, το εν λόγω χειρουργείο μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε ανοιχτά είτε λαπαροσκοπικά.
Μετά την ανάρρωση του ασθενούς, πραγματοποιείται το δεύτερο στάδιο της επέμβασης, κατά το οποίο αφαιρείται το ήδη νοσούν ορθό και ταυτόχρονα δημιουργείται ένας θύλακος από τον τελικό ειλεό, προκειμένου να αντικαταστήσει το απολεσθέν ορθό, που έπαιζε κάποτε το ρόλο της αποθήκευσης των κοπράνων. Αυτός ο ειδικός σχηματισμός ονομάζεται ειλεϊκή λήκυθος και μπορεί να έχει διάφορες διαμορφώσεις, με πιο κοινή αυτή που έχει σχήμα J. Η λήκυθος αυτή, που παγκοσμίως είναι γνωστή ως J-pouch, αναστομώνεται, δηλαδή συνδέεται χειρουργικά με τον πρωκτικό αυλό, γύρω από τον οποίο διατηρούνται ανέπαφοι οι σφιγκτήρες του ασθενούς, προκειμένου ο ασθενής μετεγχειρητικά να έχει ανεκτή εγκράτεια των υδαρών κοπράνων που φθάνουν στην ειλεϊκή λήκυθο. Στη δεύτερη αυτή φάση δημιουργείται και μία προστατευτική ειλεοστομία στη δεξιά πλευρά του κοιλιακού τοιχώματος, η οποία έχει σχήμα αγκύλης (βρόγχου) και είναι επίσης γνωστή και ως loop ειλεοστομία. Αυτή δεν αφήνει το εντερικό περιεχόμενο να φθάσει απευθείας στην περιοχή του pouch και της αναστόμωσης του με τον πρωκτό και, έτσι, προστατεύει και τις δύο αυτές «ευάλωτες» θέσεις από ρήξη και διαφυγή εντερικού περιεχομένου μέσα στη κοιλιά. Μετά από περίπου 2 μήνες και, αφού αυτές έχουν επουλωθεί, διενεργείται η σύγκλειση της ειλεοστομίας, που αποτελεί και το τρίτο στάδιο της επέμβασης, οπότε ο ασθενής μπορεί να αφοδεύει από τον πρωκτό του.
Σε ένα προγραμματισμένο χειρουργείο εξακολουθεί να ισχύει η δυνατότητα της λαπαροσκοπικής προσπέλασης πέραν της παραδοσιακής «ανοικτής». Μάλιστα η λαπαροσκοπική φαίνεται να έχει πολλά πλεονεκτήματα, ανάμεσα στα οποία τα πιο σημαντικά είναι οι λιγότερες επιπλοκές, το καλύτερο κοσμητικό αποτέλεσμα και, το κυριότερο, τη διατήρηση της γονιμότητας στις νέες γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας.
Το προγραμματισμένο ολοκληρώνεται σε ένα ή σε δύο στάδια. Στο πρώτο το κόλον και το ορθό αφαιρούνται και ο εξειδικευμένος χειρουργός παχέος εντέρου και πρωκτού κατασκευάζει το J-pouch, το οποίο στη συνέχεια συνδέεται με τον πρωκτικό αυλό, αποκαθιστώντας ανατομικά το αφαιρεθέν ορθό και λειτουργικά τον επιτελικό του ρόλο (χειρουργική αντιμετώπιση ελκώδους κολίτιδας σε ένα στάδιο).
Συχνά ο εξειδικευμένος χειρουργός επιλέγει να εκτρέψει το λεπτό έντερο μέσω μίας ειλεοστομίας προκειμένου να προστατεύσει την «ευάλωτη» περιοχή της ειλεϊκής ληκύθου και της σύνδεσής της με τον πρωκτό μέχρι την πλήρη της επούλωση τους, οπότε και ακολουθεί δεύτερο χειρουργείο για τη σύγκλειση της στομίας (χειρουργική αντιμετώπιση ελκώδους κολίτιδας σε 2 στάδια).
Το αν ο ασθενής θα υποβληθεί σε επέμβαση 1 ή 2 σταδίων ή ακόμα και το αν η στομία θα συγκλεισθεί τελικά ή όχι εξαρτάται αποκλειστικά και μόνο από την κρίση του εξειδικευμένου χειρουργού παχέος εντέρου και πρωκτού, ο οποίος θα συνεκτιμήσει διάφορες παραμέτρους (ιατρικό ιστορικό, συμπτώματα, κλινική εικόνα, ανατομία περιοχής, έκταση νόσου, εύρος φλεγμονής, «ποιότητα» εντέρου κ.ά.).
Εκτός από τους κινδύνους που ενέχει οποιαδήποτε χειρουργική επέμβαση και δη στην περιοχή της πυέλου, σε ένα χειρουργείο για ελκώδη κολίτιδα υπάρχει αυξημένος ο κίνδυνος διαφυγής στο σημείο της αναστόμωσης, οπότε και κινδυνεύει το J-pouch από τις δυσμενείς συνέπειες τέτοιων σηπτικών επιπλοκών.
Το pouch πρέπει να παρακολουθείται ενδοσκοπικά σε τακτικά χρονικά διαστήματα.
ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΑΣΘΕΝΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΕΜΒΑΣΗ;
Μετά την επέμβαση, ο ασθενής μπορεί να έχει μέχρι και έξι κενώσεις κατά τη διάρκεια ενός 24ωρου. Τυχόν φλεγμονές στην περιοχή του pouch κατά κανόνα αντιμετωπίζονται επιτυχώς με τα κατάλληλα αντιβιοτικά. Παρά ταύτα, οι επιπλοκές των επεμβάσεων για ελκώδη κολίτιδα οδηγούν στην αφαίρεση περίπου του 10% των pouch και στην αντικατάστασή τους από μία μόνιμη ειλεοστομία.
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΠΑΧΕΟΣ ΕΝΤΕΡΟΥ ΚΑΙ ΠΡΩΚΤΟΥ;
Οι χειρουργοί παχέος εντέρου και πρωκτού είναι ειδικοί στη χειρουργική και στη μη χειρουργική θεραπεία των παθήσεων του παχέος εντέρου, του ορθού και του πρωκτού. Έχουν ολοκληρώσει ένα πλήρως δομημένο πρόγραμμα εξειδίκευσης και προηγμένης χειρουργικής εκπαίδευσης στη θεραπεία των ασθενειών αυτών, ενώ προηγουμένως έχουν πλήρως καταρτιστεί στη γενική χειρουργική και έχουν λάβει το σχετικό τίτλο ειδικότητας. Συνήθως έχουν πιστοποιηθεί ως ειδικοί χειρουργοί, έχοντας λάβει τίτλο εξειδίκευσης μετά την επιτυχή συμμετοχή τους σε σχετικές Ευρωπαϊκές ή Αμερικανικές εξετάσεις εξειδίκευσης. Είναι εξαιρετικά έμπειροι στην αντιμετώπιση τόσο των καλοήθων, όσο και των κακοήθων νόσων του παχέος εντέρου, του ορθού και του πρωκτού και είναι σε θέση να αξιολογήσουν διαγνωστικά, να οργανώσουν τον απαραίτητο έλεγχο των ασθενών, να προτείνουν την κατάλληλη θεραπευτική στρατηγική και να προβούν στην εξειδικευμένη χειρουργική θεραπεία των παθήσεων που άπτονται του ειδικότερου γνωστικού τους αντικειμένου.
